প্লাষ্টিক আমাৰ বাবে কিমান ক্ষতিকাৰক সেয়া হয়তো আমি সকলোৱে জানো। তথাপিও আমি তাক পৰিহাৰ কৰিব নোৱাৰোঁ। প্লাষ্টিক আমাৰ দৈনিক প্ৰয়োজনীয় বস্তুৰ তালিকাৰ এবিধ বুলি ক’লেওঁ ভূল কোৱা নহ’ব। প্লাষ্টিকে আমাক কেনেদৰে সকলো ফালৰ পৰা ঘেৰি ধৰি ৰাখিছে সেয়া বুজি উঠাটো এতিয়া আমাৰ বাবে অতিকৈ প্ৰয়োজনীয় কথা। যোৱা ৭০ বছৰত প্লাষ্টিক উৎপাদন তীব্ৰভাৱে বৃদ্ধি পাইছে। ১৯৫০ চনত বিশ্বত মাত্ৰ ২০ লাখ টন প্লাষ্টিক উৎপাদন হৈছিল। কিন্তু এতিয়া ৪৫ কোটি টনৰো অধিক প্লাষ্টিক উৎপাদন হয়। শেহতীয়াকৈ নেচাৰ জাৰ্নেলত প্ৰকাশিত এক প্ৰতিবেদনত প্ৰকাশ পাইছে যে ভাৰত বিশ্বৰ ১ নম্বৰ প্লাষ্টিক প্ৰদূষক দেশত পৰিণত হৈছে। যোৱাবাৰ চীন এই তালিকাৰ শীৰ্ষত আছিল। কিন্তু তাৰ পিছতেই চীনে এই বিষয়টোক গুৰুত্বসহকাৰে লৈছিল আৰু প্লাষ্টিকৰ ব্যৱহাৰ হ্ৰাস কৰাৰ বাবে কঠোৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছিল। সেয়েহে চীন এতিয়া এই তালিকাৰ ৪ নম্বৰলৈ নামি গৈছে। আমি প্ৰতি বছৰে প্ৰায় ৯.৩ মিলিয়ন টন প্লাষ্টিক উৎপাদন কৰি আছো। প্ৰতিবেদনত আৰু কোৱা হৈছে যে ভাৰতৰ প্ৰতিজন ব্যক্তিয়ে প্ৰতিদিনে প্ৰায় ১২০ গ্ৰাম প্লাষ্টিক উৎপাদন কৰে। এই ক্ষেত্ৰত আমি ইমান প্লাষ্টিক সংগ্ৰহ কৰিছো যে ৬০৪ টা তাজমহল ভৰাই দিব পাৰিলোঁ হেঁতেন।
প্ৰতিদিনে আমাৰ নদী, সাগৰ, স্থলভাগত বিপুল পৰিমাণৰ প্লাষ্টিক পেলাই দিয়া হৈছে। এই প্লাষ্টিকটোৱে আমাৰ পানীত বিষাক্ত কৰি জীৱ-জন্তু মাৰিছে, আনকি মাইক্ৰ’প্লাষ্টিক হিচাপে আমাৰ খাদ্যত প্ৰৱেশ কৰিছে। ১০০০ তকৈ অধিক নদীয়ে বিশ্বৰ বাৰ্ষিক নিৰ্গমনৰ ৮০% বহন কৰে, যিটো বছৰি ০.৮ মিলিয়নৰ পৰা ২৭ লাখ মেট্ৰিক টনৰ ভিতৰত হয়, য’ত সৰু চহৰীয়া নদীসমূহ আটাইতকৈ প্ৰদূষিত। ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ পৰিৱেশ কাৰ্যসূচী (UNEP)ৰ দেশভিত্তিক প্লাষ্টিক তথ্যত প্ৰকাশ পাইছে যে ভাৰতে নিজৰ ৮৫ শতাংশ প্লাষ্টিক আৱৰ্জনা অপব্যৱহাৰ কৰে। প্ৰধানকৈ একক ব্যৱহাৰৰ প্ৰকৃতিৰ এই আৱৰ্জনাবোৰ (প্লাষ্টিকৰ বটল, প্লাষ্টিকৰ পাইপ, আদি) পথৰ কাষত পেলাই দিয়া হয় বা আনকি জ্বলাই দিয়া হয়, নলাবোৰ শ্বাসৰুদ্ধ কৰি নদীলৈ বৈ যায় য’ৰ পৰা ই সাগৰত বিয়পি পৰে, যাৰ ফলত ই মাইক্ৰ’ আৰু নেন’ আকাৰৰ কণালৈ অৱক্ষয় হোৱাৰ লগে লগে প্ৰত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে সাগৰীয় জীৱৰ ক্ষতি হয় মাহ, বছৰ আৰু দশকজুৰি। আমাৰ মাজৰে বহুতৰে হয়তো এটা ধাৰণা আছে যে যিবোৰ দেশত প্লাষ্টিক সৰ্বাধিক উৎপাদন বা ব্যৱহাৰ কৰা হয়, সেইবোৰেই সাগৰবোৰক আটাইতকৈ বেছি প্ৰদূষিত কৰে। কিন্তু সেয়া সঁচা নহয়। গৱেষণা অনুসৰি জানিব পৰা গৈছে যে সৰু ভৌগোলিক অঞ্চল, অধিক বৰষুণ হোৱা ঠাই, আৱৰ্জনা ব্যৱস্থাপনা ব্যৱস্থাৰ দুৰ্বল দেশসমূহৰ ব্যৱহাৰিত প্লাষ্টিক সাগৰলৈ বৈ যোৱাৰ সম্ভাৱনা বেছি। উদাহৰণস্বৰূপে, মালয়েছিয়াতকৈ ১০ গুণ প্লাষ্টিকৰ আৱৰ্জনা চীনে উৎপন্ন কৰে। কিন্তু মালয়েছিয়াৰ মুঠ প্লাষ্টিকৰ আৱৰ্জনা ৯% সাগৰত মিলিত হোৱাৰ অনুমান কৰা হৈছে আৰু চীনৰ ০.৬% আৱৰ্জনা সাগৰলৈ যায়। এই ক্ষেত্ৰত আমাৰ ভাৰতেও ১২৬,৫১৩ মেট্ৰিক টন বাৰ্ষিক মহাসাগৰীয় প্লাষ্টিক আৱৰ্জনা উৎপন্ন কৰে।
গংগা হ’ল ভাৰতৰ আটইতকৈ দীঘল নদী। গংগা নদীয়ে ১১খন ৰাজ্যৰ প্ৰায় ৪০% ভাৰতৰ জনসংখ্যাক পানী যোগান ধৰে। এই ক্ষেত্ৰত গংগা নদীয়ে বিশ্বৰ আন যিকোনো নদীতকৈ অধিক পানী যোগান ধৰে। কিন্ত দুখৰ কথাটো হ’ল যে গংগা নদী মানুহৰ আৱৰ্জনা আৰু উদ্যোগিক দূষিত পদাৰ্থৰে ভয়ংকৰভাৱে প্ৰদূষিত। বৰ্তমান ইয়াক বিশ্বৰ আটাইতকৈ প্ৰদূষিত নদী বুলি গণ্য কৰা হয়। এই ক্ষেত্ৰত অসমৰ গুৱাহাটী মহানগৰীও পিছপৰি থকা নাই। গুৱাহাটীত দিনটোত প্ৰায় ১২০ টন প্লাষ্টিকৰ আৱৰ্জনা উৎপন্ন হয়। ভাৰতৰ এই ধৰণৰ সমস্যাবোৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ উদ্দেশ্যে ২০১৮ চনৰ ৫ জুনত বিশ্ব পৰিৱেশ দিৱস উপলক্ষে প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে ঘোষণা কৰিছিল যে ভাৰতে ২০২২ চনৰ ভিতৰত একক ব্যৱহাৰৰ প্লাষ্টিক পৰ্যায়ক্ৰমে বন্ধ কৰিব। ইয়াৰ তিনি বছৰৰ পাছত ২০২১ চনৰ ১২ আগষ্টত প্লাষ্টিক আৱৰ্জনা ব্যৱস্থাপনা সংশোধনী নিয়ম, ২০২১ৰ ভিত্তিত পৰিৱেশ, বন আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তন মন্ত্ৰালয়ে (MOEFCC) চিনাক্তকৃত একক ব্যৱহাৰৰ প্লাষ্টিক সামগ্ৰীৰ ওপৰত নিষেধাজ্ঞা জাৰি কৰে। কিন্তু তাৰ পিছতো বহুতো সামগ্ৰী প্ৰচলিত আছিল আৰু চলি আছে। প্লাষ্টিক ঘৰুৱা সঁজুলি, চিকিৎসা সঁজুলি, খাদ্যৰ পেকেজিংকে ধৰি বিভিন্ন প্ৰয়োগত ব্যৱহৃত সস্তীয়া সামগ্ৰী সকলোতে পোৱা যায়। যেতিয়া প্লাষ্টিকৰ আৱৰ্জনাসমূহ পুনঃব্যৱহাৰ নকৰি জ্বলোৱা বা বন্ধ লেণ্ডফিলত ৰখাৰ দৰে ভুল ব্যৱস্থাপনা কৰা হয় তেতিয়া ই পৰিৱেশ প্ৰদূষক হৈ পৰে। সমগ্ৰ বিশ্বতে প্লাষ্টিকৰ আৱৰ্জনা ব্যৱস্থাপনা উন্নত কৰাটো অতিকৈ প্ৰয়োজনীয় হৈ পৰিছে । বৰ্তমান আমি সকলোৱে এই সমস্যাৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাতো অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈ উঠিছে।